مکتب فکری کارل مارکس (Karl Marx)

مکتب فکری کارل مارکس (Karl Marx) – ماتریالیسم تاریخی و کمونیسم

کارل مارکس (1818-1883)، فیلسوف، اقتصاددان، و نظریه‌پرداز سیاسی آلمانی، بنیان‌گذار مکتب مارکسیسم بود که بر تحلیل تاریخی، نقد سرمایه‌داری و مبارزه‌ی طبقاتی تأکید داشت. او معتقد بود که تاریخ بشر، تاریخ مبارزه‌ی طبقات است و اقتصاد، زیربنای تمام روابط اجتماعی و سیاسی را تشکیل می‌دهد.

مارکس با تأکید بر "ماتریالیسم تاریخی" استدلال کرد که تغییرات اجتماعی، نه بر اساس ایده‌ها، بلکه بر اساس نیروهای اقتصادی و روابط تولید شکل می‌گیرند. او پیش‌بینی کرد که سرمایه‌داری، به دلیل تناقض‌های درونی‌اش فروخواهد پاشید و جامعه‌ای بی‌طبقه به نام "کمونیسم" جایگزین آن خواهد شد.

۱. تعریف کلی مکتب مارکسیسم

مارکسیسم فلسفه‌ای است که بر ساختارهای اقتصادی، تاریخ، سیاست و نقد سرمایه‌داری تمرکز دارد.

مارکس معتقد بود که:

• زیربنای جامعه، اقتصاد است و همه‌ی ایدئولوژی‌ها و نهادهای اجتماعی (مانند دولت و دین)، روبنای آن هستند.
• جامعه‌ی سرمایه‌داری، بر اساس استثمار کارگران (پرولتاریا) توسط سرمایه‌داران (بورژوازی) بنا شده است.
• تاریخ، نتیجه‌ی مبارزه‌ی طبقاتی است و این مبارزه، در نهایت به انقلاب و شکل‌گیری جامعه‌ی کمونیستی منجر خواهد شد.
• در جامعه‌ی کمونیستی، مالکیت خصوصی از بین می‌رود و دولت نیز به‌تدریج محو می‌شود.

۲. اصول کلیدی فلسفه‌ی مارکس

۲.۱. ماتریالیسم تاریخی – اقتصاد، نیروی محرک تاریخ است

مارکس برخلاف فیلسوفان ایدئالیستی مانند هگل، که تاریخ را نتیجه‌ی تحولات فکری و معنوی می‌دانست، استدلال کرد که تاریخ، تابع نیروهای اقتصادی و روابط تولید است.

او جامعه را به دو بخش تقسیم کرد:

1. زیربنا (Base): شامل نیروهای تولید (مانند زمین، ماشین‌آلات، کارگر) و روابط تولید (مانند سرمایه‌داری یا فئودالیسم).
2. روبنا (Superstructure): شامل فرهنگ، دین، سیاست، حقوق و ایدئولوژی‌هایی که بر اساس زیربنا شکل می‌گیرند.

مارکس استدلال کرد که هر تحول تاریخی، نتیجه‌ی تغییر در زیربنا (اقتصاد) است، نه برعکس.

برای نمونه، گذار از فئودالیسم به سرمایه‌داری، ناشی از تغییرات اقتصادی، مانند ظهور تولید صنعتی و تجارت جهانی بود، نه صرفاً تغییر در ایده‌های فلسفی.

۲.۲. مبارزه‌ی طبقاتی – نیروی اصلی تغییرات اجتماعی

مارکس معتقد بود که تمام تاریخ بشر، تاریخ مبارزه‌ی طبقاتی است.

او دو طبقه‌ی اصلی را در سرمایه‌داری تعریف کرد:

1. بورژوازی: طبقه‌ی سرمایه‌دار که ابزار تولید را در اختیار دارد.
2. پرولتاریا: طبقه‌ی کارگر که نیروی کار خود را می‌فروشد و تحت استثمار قرار دارد.

مارکس پیش‌بینی کرد که سرمایه‌داری، تضادهای درونی خود را تشدید خواهد کرد و در نهایت، کارگران علیه استثمار شورش خواهند کرد و سرمایه‌داری را سرنگون خواهند ساخت.

۲.۳. نظریه‌ی ارزش اضافی – استثمار کارگران در سرمایه‌داری

مارکس معتقد بود که ارزش یک کالا، از میزان کار صرف‌شده برای تولید آن حاصل می‌شود.

او استدلال کرد که سرمایه‌داران، کارگران را استثمار می‌کنند، زیرا کارگران ارزش بیشتری تولید می‌کنند نسبت به آنچه به آن‌ها به‌عنوان دستمزد پرداخت می‌شود.

این تفاوت، "ارزش اضافی" (Surplus Value) نام دارد و منبع اصلی سود سرمایه‌داران است.

برای نمونه، اگر یک کارگر در یک کارخانه، روزانه ۸ ساعت کار کند و در ۴ ساعت اول، هزینه‌ی دستمزد خود را تولید کند، ۴ ساعت باقی‌مانده، سود خالصی است که سرمایه‌دار بدون جبران، از آن بهره‌مند می‌شود.

۲.۴. بیگانگی (Alienation) – کارگر از خود، کار و جامعه جدا می‌شود

مارکس استدلال کرد که در نظام سرمایه‌داری، کارگران دچار "بیگانگی" (Alienation) می‌شوند، زیرا:

1. از محصول کار خود بیگانه‌اند: چون کالاهایی که تولید می‌کنند، به مالکیت سرمایه‌داران درمی‌آیند.
2. از فرایند کار بیگانه‌اند: چون کارگران فقط وظایف خاصی انجام می‌دهند و هیچ کنترلی بر کل فرایند تولید ندارند.
3. از دیگران بیگانه‌اند: چون رقابت اقتصادی، همکاری اجتماعی را از بین می‌برد.
4. از خودشان بیگانه‌اند: چون شغل آن‌ها، تبدیل به ابزاری برای بقا شده و خلاقیت و رضایت را از آن‌ها می‌گیرد.

۲.۵. انقلاب پرولتاریا و کمونیسم – آینده‌ی نهایی بشر

مارکس پیش‌بینی کرد که در آینده، تضادهای سرمایه‌داری به حدی می‌رسد که کارگران علیه سرمایه‌داران قیام خواهند کرد.

مراحل این تحول عبارت‌اند از:

1. انقلاب پرولتاریا: سرنگونی سرمایه‌داری از طریق قیام کارگران.
2. دیکتاتوری پرولتاریا: دوره‌ای گذرا که در آن دولت، ابزارهای تولید را در اختیار کارگران قرار می‌دهد.
3. کمونیسم: جامعه‌ای بی‌طبقه که در آن مالکیت خصوصی از بین رفته و دولت نیز محو شده است.

مارکس معتقد بود که در این جامعه، "از هرکس به اندازه‌ی توانش، به هرکس به اندازه‌ی نیازش" عمل خواهد شد.

۳. مقایسه‌ی مارکس با فیلسوفان دیگر

مارکس برخلاف هگل که تاریخ را نتیجه‌ی تضادهای فکری می‌دانست، آن را ناشی از مبارزه‌ی طبقاتی و تضادهای اقتصادی معرفی کرد. برخلاف آدام اسمیت که سرمایه‌داری را یک نظام طبیعی و مثبت می‌دانست، مارکس معتقد بود که سرمایه‌داری، سرشار از بی‌عدالتی و استثمار است. برخلاف نیچه که بر فردگرایی تأکید داشت، مارکس بر اهمیت طبقات و ساختارهای اجتماعی تأکید کرد.

۴. نقد و مخالفت با فلسفه‌ی مارکس

برخی اقتصاددانان، مانند لودویگ فون میزس و فردریش هایک، استدلال کردند که برنامه‌ریزی دولتی در اقتصاد، ناکارآمد است و رقابت آزاد، بهره‌وری را افزایش می‌دهد. برخی فلاسفه، مانند پوپر، معتقد بودند که مارکسیسم یک ایدئولوژی بسته است که امکان نقد و اصلاح ندارد. برخی منتقدان نیز اشاره کردند که حکومت‌های کمونیستی مانند شوروی، به سرکوب آزادی‌های فردی منجر شدند.

۵. تأثیر فلسفه‌ی مارکس در حوزه‌های مختلف

در فلسفه، مارکس پایه‌گذار ماتریالیسم تاریخی و دیالکتیک مادی شد. در اقتصاد، نظریه‌ی او درباره‌ی ارزش اضافی، نقدی بنیادی بر سرمایه‌داری ارائه داد. در سیاست، ایده‌های او بر انقلاب‌های قرن بیستم، مانند انقلاب روسیه و چین، تأثیر گذاشت. در جامعه‌شناسی، نظریه‌ی او درباره‌ی مبارزه‌ی طبقاتی، بنیان مطالعات نابرابری و تحلیل‌های اجتماعی شد.

۶. نتیجه‌گیری: آیا سرمایه‌داری پایدار است یا رو به نابودی؟

مارکس این پرسش را مطرح می‌کند که آیا سرمایه‌داری می‌تواند به حیات خود ادامه دهد، یا اینکه سرنوشت آن، سقوط و جایگزینی با کمونیسم است؟

در نهایت، مارکس یکی از تأثیرگذارترین متفکران تاریخ است که اندیشه‌های او هنوز در اقتصاد، سیاست، فلسفه و جامعه‌شناسی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

📌سفر قهرمانی جوزف کمپل شامل چندین مرحله است که قهرمان از دنیای معمولی خود فراخوانده می‌شود و وارد دنیای جدیدی می‌شود که در آن با چالش‌ها و دشمنان مواجه می‌شود. در این مسیر، قهرمان از یک راهنما یا استاد کمک می‌گیرد، با مشکلات و تضادهای درونی خود روبه‌رو می‌شود، و در نهایت از این تجربیات برای رشد و تحول استفاده می‌کند. پس از پیروزی بر موانع، قهرمان به دنیای خود بازمی‌گردد، اما با آگاهی و قدرت جدیدی که به دیگران کمک می‌کند. این سفر نشان‌دهنده‌ی فرآیند تغییر و تکامل فردی است.

۱) جهان عادی در مکتب فکری کارل مارکس چگونه تعریف می‌شود؟

📌 پاسخ کوتاه:
جهان عادی در فلسفه‌ی مارکس، دنیایی است که در آن نابرابری طبقاتی، استثمار کارگران و سلطه‌ی سرمایه‌داری به‌عنوان یک وضعیت طبیعی پذیرفته شده است.

📌 جزئیات آموزشی:

• در این جهان، بیشتر مردم باور دارند که ساختارهای اقتصادی و اجتماعی، امری طبیعی و غیرقابل تغییر هستند.
• سرمایه‌داری خود را به‌عنوان تنها شکل ممکن تولید و توزیع ثروت معرفی می‌کند و طبقات فرودست را متقاعد می‌سازد که وضعیت آن‌ها اجتناب‌ناپذیر است.
• مردم، به‌ویژه کارگران، دچار 疏حساب از خود (Alienation) هستند، یعنی نمی‌توانند خود را در کارشان ببینند، زیرا محصول کارشان را از آن‌ها جدا کرده‌اند.

۲) فراخوان ماجراجویی در مکتب مارکس چه مفهومی دارد؟

📌 پاسخ کوتاه:
فراخوان ماجراجویی زمانی رخ می‌دهد که فرد متوجه می‌شود که نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی نتیجه‌ی یک نظام تاریخی است و می‌توان آن را تغییر داد.

📌 جزئیات آموزشی:

• مارکس تأکید دارد که سرمایه‌داری یک ساختار تاریخی است که مانند همه‌ی نظام‌های گذشته، زوال‌پذیر است.
• فرد از طریق تجربه‌ی فقر، ناعدالتی، یا مطالعه‌ی فلسفه‌ی مارکسیستی، درمی‌یابد که نابرابری‌ها تصادفی یا طبیعی نیستند، بلکه حاصل روابط تولید و سلطه‌ی طبقاتی‌اند.
• این لحظه‌ی بیداری معمولاً زمانی رخ می‌دهد که کارگران و طبقات فرودست از ظلم سیستم سرمایه‌داری آگاه می‌شوند و امکان مبارزه‌ی طبقاتی را درک می‌کنند.

۳) امتناع از دعوت در مکتب مارکس چگونه بروز می‌کند؟

📌 پاسخ کوتاه:
امتناع از دعوت زمانی رخ می‌دهد که فرد از پذیرش مبارزه‌ی طبقاتی و امکان تغییر نظام سرمایه‌داری سر باز می‌زند و به وضعیت موجود رضایت می‌دهد.

📌 جزئیات آموزشی:

• بسیاری از افراد از تغییر ساختارهای اقتصادی و اجتماعی می‌ترسند، زیرا سرمایه‌داری وعده‌ی امنیت، ثبات و پیشرفت فردی را تبلیغ می‌کند.
• مارکس این وضعیت را "ایدئولوژی حاکم" می‌نامد، یعنی نظامی از باورها که مردم را قانع می‌کند که نظم موجود عادلانه و طبیعی است.
• طبقه‌ی کارگر ممکن است درگیر "آگاهی کاذب" شود، یعنی به‌جای مبارزه با استثمارگران، خود را با ارزش‌های بورژوازی سازگار کند.

۴) ملاقات با راهنما در مکتب مارکس چه نقش مهمی دارد؟

📌 پاسخ کوتاه:
راهنما در فلسفه‌ی مارکس، آگاهی طبقاتی، مطالعه‌ی علمی تاریخ و مبارزه‌ی سیاسی سازمان‌یافته است که فرد را به سمت شناخت عمیق‌تر از ساختارهای ستمگرانه هدایت می‌کند.

📌 جزئیات آموزشی:

• مطالعه‌ی ماتریالیسم تاریخی به فرد نشان می‌دهد که تاریخ، صحنه‌ی نبرد بین طبقات است و هر نظام اقتصادی روزی به پایان خواهد رسید.
• احزاب انقلابی و اندیشمندان مارکسیست به‌عنوان راهنما عمل می‌کنند، زیرا تجربه‌ی آن‌ها می‌تواند به کارگران و فرودستان در سازمان‌دهی و مبارزه کمک کند.
• درک تضادهای سرمایه‌داری راهنمایی است که فرد را به سمت پذیرش ضرورت تغییرات ریشه‌ای سوق می‌دهد.

۵) عبور از آستانه در مکتب مارکس چه مفهومی دارد؟

📌 پاسخ کوتاه:
عبور از آستانه لحظه‌ای است که فرد می‌پذیرد که تنها راه رهایی از ستم، سازمان‌دهی طبقاتی و مبارزه برای انقلاب است.

📌 جزئیات آموزشی:

• در این مرحله، فرد دیگر به وعده‌های اصلاح‌طلبانه‌ی سرمایه‌داری باور ندارد و متوجه می‌شود که فقط تغییرات بنیادی می‌تواند به عدالت اجتماعی منجر شود.
• این مرحله معمولاً با پیوستن فرد به جنبش‌های کارگری، سازمان‌های سوسیالیستی یا فعالیت‌های ضدسرمایه‌داری همراه است.
• فرد می‌فهمد که رهایی فردی بدون رهایی جمعی ممکن نیست و باید به همبستگی طبقاتی متعهد شود.

۶) آزمون‌ها، متحدان و دشمنان در مکتب مارکس چه نقشی دارند؟

📌 پاسخ کوتاه:
آزمون‌ها، چالش‌هایی‌اند که فرد را وادار می‌کنند تا با نیروهای سرکوبگر مبارزه کند و از آگاهی طبقاتی خود دفاع کند. متحدان، جنبش‌های کارگری، سوسیالیسم علمی و طبقه‌ی پرولتاریا هستند. دشمنان، سرمایه‌داری، طبقه‌ی بورژوازی و ایدئولوژی حاکم‌اند.

📌 جزئیات آموزشی:

• آزمون‌ها:سرکوب توسط نیروهای دولتی، کارفرمایان و ایدئولوژی رسمی.
  شک و تردید درباره‌ی امکان پیروزی بر سرمایه‌داری.
  مقاومت در برابر تطمیع و وعده‌های دروغین سرمایه‌داری.
  
• متحدان:جنبش‌های کارگری که نیروی محرک مبارزه‌ی طبقاتی‌اند.
  نظریه‌های سوسیالیستی که پایه‌ی فکری مبارزه را فراهم می‌کنند.
  
• دشمنان:سرمایه‌داری و طبقه‌ی بورژوازی که از استثمار کارگران سود می‌برند.
  ایدئولوژی‌های لیبرالی و محافظه‌کارانه که تلاش می‌کنند نظام موجود را طبیعی جلوه دهند.
  

۷) نزدیک شدن به غار درونی در مکتب مارکس چگونه بیان می‌شود؟

📌 پاسخ کوتاه:
این مرحله زمانی رخ می‌دهد که فرد با سرکوب شدید مواجه می‌شود و باید تصمیم بگیرد که آیا تا پایان مسیر مبارزه ادامه می‌دهد یا به وضعیت گذشته بازمی‌گردد.

📌 جزئیات آموزشی:

• این مرحله آزمونی حیاتی است که نشان می‌دهد آیا فرد واقعاً به انقلاب و تغییر اجتماعی متعهد است؟
• بسیاری از افراد در این نقطه دچار یأس و تردید می‌شوند، اما مارکس تأکید دارد که پیشرفت تاریخی اجتناب‌ناپذیر است و سوسیالیسم سرانجام جایگزین سرمایه‌داری خواهد شد.
• این مرحله معادل "رسیدن به آگاهی انقلابی نهایی" است، جایی که فرد می‌پذیرد که مبارزه‌ی طبقاتی یک ضرورت تاریخی است.

۸) پیام نهایی مکتب مارکس چیست؟

📌 پاسخ کوتاه:
پیام نهایی این است که رهایی انسان تنها از طریق انقلاب و سرنگونی سرمایه‌داری ممکن است و طبقه‌ی کارگر باید برای ایجاد جهانی عادلانه، قدرت را به‌دست گیرد.

📌 نتیجه‌گیری:

• سرمایه‌داری یک نظام استثمارگر است که طبقه‌ی کارگر را از خود بیگانه می‌کند و باید سرنگون شود.
• آگاهی طبقاتی و مبارزه‌ی سازمان‌یافته، کلید تغییر اجتماعی و رهایی انسان است.
• "فیلسوفان تاکنون جهان را تفسیر کرده‌اند؛ اما مسئله بر سر تغییر آن است."
• انقلاب نه یک احتمال، بلکه یک ضرورت تاریخی است که سرانجام منجر به جامعه‌ای بدون طبقه خواهد شد.

📌سایه‌ها و ارتباطشان با کهن الگوهای سفر قهرمانی جوزف کمپل:

1. سایه‌ی قهرمان (خود منفی): قهرمان به‌طور مداوم با جنبه‌های تاریک خود، ترس‌ها و ضعف‌های درونی‌اش روبه‌رو می‌شود. کهن‌الگوی سایه، نمایانگر این تضاد درونی است که قهرمان برای تحول باید بر آن غلبه کند و از آن عبور کند.
2. سایه‌ی استاد (والد نیکوکار یا آموزگار معنوی): قهرمان برای رسیدن به خودآگاهی و توانایی‌های جدید، با شخصی حکیم یا استاد مواجه می‌شود که توانایی‌های درونی‌اش را بیدار می‌کند. این استاد در نهایت، قهرمان را به مواجهه با سایه‌ها و کشف حقیقت خود هدایت می‌کند.
3. سایه‌ی حریف (آنتاگونیست یا نیروهای منفی): نیروهایی که از خارج قهرمان را به چالش می‌کشند و به‌طور معمول نمایانگر تضادها و مشکلات اجتماعی یا فردی هستند. کهن‌الگوی دشمن یا آنتاگونیست نشان می‌دهد که برای دستیابی به پیروزی و تکامل، قهرمان باید این موانع را شکست دهد.

سایه‌ی اصلی در مکتب فکری کارل مارکس:

نفرت از طبقات حاکم، تأکید بیش از حد بر اقتصاد به‌عنوان تنها عامل تعیین‌کننده‌ی تاریخ، و خطر سقوط به جبرگرایی تاریخی که فردیت و خلاقیت انسانی را نادیده می‌گیرد.

ارتباط با کهن‌الگوها:

1. مکتب فکری مارکس – کهن‌الگوی انقلابی و نابودکننده‌ی نظم قدیم
   مارکس، جامعه‌ی سرمایه‌داری را سیستمی ناعادلانه می‌دانست که از طبقات پایین بهره‌کشی می‌کند و بر این باور بود که تنها از طریق انقلاب، طبقه‌ی کارگر می‌تواند به رهایی برسد. این تفکر، مانند کهن‌الگوی انقلابی، ساختارهای کهنه‌ی اجتماعی را به چالش می‌کشد و برای ایجاد جهانی جدید تلاش می‌کند. سایه‌ی این نگرش، خشونت انقلابی و نادیده گرفتن روش‌های تدریجی برای تغییر است.
2. جبرگرایی تاریخی – کهن‌الگوی پیامبر پیشگوی تاریخ
   مارکس، با تحلیل تاریخ از دیدگاه ماتریالیسم تاریخی، معتقد بود که تضادهای طبقاتی اجتناب‌ناپذیرند و جوامع به‌طور حتم از سرمایه‌داری به سوی سوسیالیسم و در نهایت کمونیسم حرکت خواهند کرد. این دیدگاه، مانند کهن‌الگوی پیامبر پیشگو، آینده‌ای قطعی را برای بشریت ترسیم می‌کند. سایه‌ی این نگرش، نادیده گرفتن پیچیدگی‌های تاریخ و آزادی انتخاب انسان در مسیر تحولات اجتماعی است.
3. بیگانگی انسان – کهن‌الگوی فرد ازخودبیگانه در برابر نظام‌های اجتماعی
   مارکس، بیگانگی (Alienation) را به‌عنوان وضعیتی تعریف کرد که در آن، کارگر در نظام سرمایه‌داری از محصول کار خود، از خلاقیتش، و از دیگر انسان‌ها جدا می‌شود. این نظریه، مانند کهن‌الگوی فرد ازخودبیگانه، وضعیت روحی و اجتماعی انسان را در جهانی که کنترلش را از دست داده، توصیف می‌کند. سایه‌ی این نگرش، نادیده گرفتن ابعاد شخصی بیگانگی و تقلیل آن به عوامل اقتصادی است.
4. تضاد طبقاتی – کهن‌الگوی جنگجوی عدالت‌خواه
   مارکس، تاریخ را به‌عنوان مبارزه‌ای دائمی میان طبقات حاکم (بورژوازی) و طبقات فرودست (پرولتاریا) می‌دید. این دیدگاه، مانند کهن‌الگوی جنگجوی عدالت‌خواه، به دنبال برقراری برابری و نابودی ظلم است. سایه‌ی این نگرش، ایجاد دشمنی مطلق میان طبقات و کاهش امکان همزیستی و تغییرات تدریجی است.
5. اقتصاد به‌عنوان نیروی محرک تاریخ – کهن‌الگوی جستجوگر علت‌های پنهان
   مارکس، معتقد بود که زیربنای اقتصادی (Means of Production) تعیین‌کننده‌ی تمام ابعاد زندگی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است. این نگاه، مانند کهن‌الگوی جستجوگر علت‌های پنهان، سعی در یافتن نیروهای زیرسطحی و تعیین‌کننده در تاریخ دارد. سایه‌ی این نگرش، کاهش اهمیت ایده‌ها، اراده‌ی انسانی و نقش فرهنگ در تحولات تاریخی است.
6. خطر تمامیت‌خواهی در اجرای ایده‌های مارکس – کهن‌الگوی مستبد عدالت‌طلب
   اگر ایده‌های مارکس به‌شدت افراطی شوند، ممکن است منجر به نوعی کنترل دولتی سخت‌گیرانه شوند که آزادی‌های فردی را سرکوب کند. این وضعیت، مانند کهن‌الگوی مستبد عدالت‌طلب، تلاش دارد جهانی برابر بسازد اما در عمل، امکان ظهور استبداد جدید را فراهم می‌کند. سایه‌ی این مرحله، فدا کردن آزادی فردی به‌خاطر عدالت اجتماعی است.
7. شفای سایه‌ی فلسفه‌ی مارکس – کهن‌الگوی تعادل میان آزادی فردی و عدالت اجتماعی
   برای رهایی از سایه‌های فلسفه‌ی مارکس، باید میان آزادی فردی و عدالت اجتماعی تعادل برقرار کرد. این مسیر، مانند سفری است که در آن فرد، پس از شناخت بی‌عدالتی‌های اجتماعی، درمی‌یابد که تغییرات اجتماعی باید به شیوه‌ای تدریجی و پایدار رخ دهند، بدون اینکه فردیت و آزادی قربانی شوند.

نتیجه:

سایه‌ی اصلی فلسفه‌ی مارکس، جبرگرایی تاریخی و کاهش نقش فردیت در تحولات اجتماعی است. مسیر شفای آن، در ایجاد تعادل میان مبارزه برای عدالت اجتماعی و پذیرش آزادی‌های فردی نهفته است، جایی که همزیستی میان تغییرات اقتصادی و حقوق فردی، راهی پایدار برای بهبود جامعه فراهم می‌کند.