مکتب فکری لایب‌نیتس (Gottfried Wilhelm Leibniz)

مکتب فکری گوتفرید ویلهلم لایب‌نیتس (Gottfried Wilhelm Leibniz) – عقل‌گرایی، وحدت متافیزیکی و خوش‌بینی فلسفی

گوتفرید ویلهلم لایب‌نیتس (1646-1716)، فیلسوف، ریاضیدان، و منطق‌دان آلمانی، یکی از برجسته‌ترین فیلسوفان عقل‌گرای قرن هفدهم بود که در کنار دکارت و اسپینوزا، مکتب عقل‌گرایی را توسعه داد. او همچنین یکی از بنیان‌گذاران حساب دیفرانسیل و انتگرال بود و در متافیزیک، نظریه‌ی "مونادها" (Monads) را ارائه کرد که تصویری کاملاً جدید از جهان ارائه می‌دهد.

لایب‌نیتس معتقد بود که جهان، به‌صورت عقلانی و هماهنگ ساخته شده است و خدا، بهترین جهان ممکن را خلق کرده است. او همچنین بر این باور بود که همه‌ی چیزها از "مونادها"، یعنی واحدهای بنیادین و غیرقابل‌تقسیم هستی تشکیل شده‌اند.

۱. تعریف کلی مکتب فکری لایب‌نیتس

لایب‌نیتس فلسفه‌ی خود را بر سه اصل کلیدی بنا کرد:

1. عقل‌گرایی (Rationalism): حقیقت، از طریق عقل و منطق کشف می‌شود، نه فقط از طریق تجربه‌ی حسی.
2. مونادشناسی (Monadology): همه‌ی چیزها از "مونادها"، یعنی جوهرهای بنیادین مستقل، تشکیل شده‌اند.
3. جهان به‌عنوان "بهترین جهان ممکن": خدا، جهانی را آفریده که باوجود شرور، بهترین حالت ممکن است.

او تلاش کرد که علم، فلسفه، و دین را در یک نظام عقلانی جامع متحد کند.

۲. اصول کلیدی فلسفه‌ی لایب‌نیتس

۲.۱. مونادها – جوهرهای بنیادین هستی

لایب‌نیتس معتقد بود که جهان، از "مونادها" (Monads) ساخته شده است.

• مونادها، ذرات بنیادی و غیرقابل‌تقسیم هستی هستند.
• هر موناد، دارای ویژگی‌های خاص خود است و مستقل از بقیه‌ی مونادهاست.
• مونادها تغییر می‌کنند، اما نه از طریق تأثیر بیرونی، بلکه از درون خود.
• همه‌ی مونادها در هماهنگی کامل با یکدیگرند، زیرا خدا آن‌ها را به‌گونه‌ای تنظیم کرده است.

او این نظریه را "اصل هماهنگی از پیش مقرر" (Pre-established Harmony) نامید.

برای نمونه، اگر دو ساعت دقیقاً همزمان کار کنند، این به‌خاطر تأثیر یکی بر دیگری نیست، بلکه به این دلیل است که از ابتدا به‌طور هماهنگ تنظیم شده‌اند.

۲.۲. اصل دلیل کافی – "چرا چیزی هست به‌جای هیچ‌چیز؟"

لایب‌نیتس یکی از مهم‌ترین اصول فلسفه‌ی خود را "اصل دلیل کافی" (Principle of Sufficient Reason) نامید.

• هیچ‌چیز، بدون دلیل وجود ندارد.
• هر چیزی که رخ می‌دهد، باید دلیلی منطقی برای وقوع آن داشته باشد.
• این اصل، پایه‌ی علم، منطق، و حتی الهیات است.

او از این اصل برای اثبات وجود خدا استفاده کرد:

• جهان وجود دارد، اما می‌توانست وجود نداشته باشد.
• پس باید دلیلی برای وجود آن باشد.
• این دلیل، نمی‌تواند در خود جهان باشد، بلکه باید در چیزی خارج از آن، یعنی خدا، باشد.

۲.۳. جهان، بهترین جهان ممکن است (The Best Possible World)

لایب‌نیتس معتقد بود که خدا، از میان بی‌نهایت جهان ممکن، بهترین را انتخاب کرده و آفریده است.

• اگر جهان، نقص‌ها و شروری دارد، به این دلیل است که بهتر از این ممکن نبوده است.
• جهان، به‌گونه‌ای تنظیم شده که بیشترین خیر و کمترین شر را داشته باشد.
• شر، فقط به این دلیل وجود دارد که برای تحقق خیرِ بزرگ‌تر، ضروری است.

او می‌نویسد:
"اگر کسی فکر کند که می‌توانست جهانی بهتر از این را بسازد، به پیچیدگی طرح خداوند پی نبرده است."

برای نمونه، رنج و سختی‌ها، ممکن است در نگاه اول بد به نظر برسند، اما در نهایت، به رشدی عمیق‌تر و خیر بزرگ‌تری منجر می‌شوند.

۲.۴. هماهنگی از پیش مقرر – چرا چیزها بدون تأثیر مستقیم بر یکدیگر هماهنگ‌اند؟

لایب‌نیتس استدلال کرد که اجزای جهان، نه از طریق تأثیر مستقیم، بلکه از طریق یک هماهنگی از پیش تعیین‌شده، با هم مرتبط‌اند.

• مونادها، مستقیماً بر یکدیگر تأثیر نمی‌گذارند.
• بلکه خدا، از ابتدا آن‌ها را به‌گونه‌ای تنظیم کرده که هماهنگ با یکدیگر عمل کنند.

برای نمونه، روح و بدن ما به نظر می‌رسد که بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند (مانند اینکه فکر کردن به غذا باعث گرسنگی می‌شود)، اما در واقع، این دو به‌طور مستقل، اما هماهنگ با یکدیگر عمل می‌کنند.

۲.۵. ریاضیات و منطق – بنیان شناخت عقلانی

لایب‌نیتس یکی از بنیان‌گذاران حساب دیفرانسیل و انتگرال بود و معتقد بود که جهان، ساختاری ریاضی و منطقی دارد.

• او پیشنهاد کرد که منطق را می‌توان مانند ریاضیات، به قوانین دقیق تبدیل کرد.
• ایده‌ی او، بعدها به توسعه‌ی منطق مدرن و حتی کامپیوترهای امروزی منجر شد.

۳. مقایسه‌ی لایب‌نیتس با فیلسوفان دیگر

لایب‌نیتس برخلاف دکارت، که معتقد بود ذهن و ماده کاملاً جدا از هم‌اند، استدلال کرد که همه‌ی چیزها از یک جوهر واحد (مونادها) ساخته شده‌اند. برخلاف اسپینوزا، که خدا را عین جهان می‌دانست، لایب‌نیتس معتقد بود که خدا، خالق جهان است، اما مستقل از آن باقی می‌ماند. برخلاف هیوم، که به تجربه‌گرایی اعتقاد داشت، لایب‌نیتس باور داشت که شناخت، از طریق عقل و منطق حاصل می‌شود.

۴. نقد و مخالفت با فلسفه‌ی لایب‌نیتس

برخی منتقدان، مانند ولتیر، در کتاب "کاندید"، به تمسخر این ایده پرداختند که "این جهان، بهترین جهان ممکن است." او استدلال کرد که شر و رنج در جهان، بیش از آن است که بتوان آن را به‌عنوان بهترین جهان ممکن توجیه کرد.

برخی دیگر، مانند کانت، استدلال کردند که اصل هماهنگی از پیش مقرر، یک توضیح متافیزیکی غیرقابل اثبات است.

۵. تأثیر فلسفه‌ی لایب‌نیتس در حوزه‌های مختلف

در فلسفه، لایب‌نیتس یکی از مهم‌ترین متفکران عقل‌گرایی شد. در ریاضیات، او بنیان‌گذار حساب دیفرانسیل و انتگرال بود. در منطق، نظریه‌های او، الهام‌بخش منطق نمادین و هوش مصنوعی شد.

۶. نتیجه‌گیری: آیا این جهان، بهترین جهان ممکن است؟

لایب‌نیتس این پرسش را مطرح می‌کند که آیا شرور و نقص‌های جهان، واقعاً ضروری‌اند، یا اینکه می‌توان جهانی بهتر را تصور کرد؟

اگر طرفدار او باشید، باور دارید که خدا، بهترین جهان ممکن را خلق کرده و همه‌ی چیزها، در نهایت، به خیر مطلق منتهی می‌شوند. اگر مخالف او باشید، ممکن است معتقد باشید که وجود شر و رنج، نشان‌دهنده‌ی ناتوانی یا عدم ضرورت این "جهانِ بهترین" است.

در نهایت، لایب‌نیتس یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان تاریخ است که اندیشه‌های او هنوز در فلسفه، ریاضیات و منطق مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

📌سفر قهرمانی جوزف کمپل شامل چندین مرحله است که قهرمان از دنیای معمولی خود فراخوانده می‌شود و وارد دنیای جدیدی می‌شود که در آن با چالش‌ها و دشمنان مواجه می‌شود. در این مسیر، قهرمان از یک راهنما یا استاد کمک می‌گیرد، با مشکلات و تضادهای درونی خود روبه‌رو می‌شود، و در نهایت از این تجربیات برای رشد و تحول استفاده می‌کند. پس از پیروزی بر موانع، قهرمان به دنیای خود بازمی‌گردد، اما با آگاهی و قدرت جدیدی که به دیگران کمک می‌کند. این سفر نشان‌دهنده‌ی فرآیند تغییر و تکامل فردی است.

۱) جهان عادی در مکتب فکری گوتفرید ویلهلم لایب‌نیتس چگونه تعریف می‌شود؟؟

📌 پاسخ کوتاه:
جهان عادی در فلسفه‌ی لایب‌نیتس، دنیایی است که در آن مردم واقعیت را به‌عنوان مجموعه‌ای از اشیای فیزیکی مستقل می‌بینند و نمی‌دانند که همه‌ی آنچه وجود دارد، حاصل هماهنگی کامل میان "مونادها" است که توسط خدا تنظیم شده است.

📌 جزئیات آموزشی:

• بیشتر مردم بر این باورند که جهان از ماده‌ی مستقل و اشیای جدا از یکدیگر تشکیل شده است، اما لایب‌نیتس نشان می‌دهد که جهان از واحدهای بنیادین و غیرمادی به نام "موناد" (Monad) ساخته شده است.
• مردم به‌طور سنتی تصور می‌کنند که رابطه‌ی میان پدیده‌های طبیعی به‌صورت علت و معلولی است، اما لایب‌نیتس استدلال می‌کند که این روابط نتیجه‌ی "هماهنگی ازلی از پیش تنظیم‌شده" (Pre-established Harmony) است.
• در این جهان، انسان‌ها هنوز نمی‌دانند که این جهان، "بهترین جهان ممکن" است که خدا خلق کرده است، زیرا او عاقل‌ترین و خیرخواه‌ترین موجود است.

۲) فراخوان ماجراجویی در مکتب لایب‌نیتس چه مفهومی دارد؟

📌 پاسخ کوتاه:
فراخوان ماجراجویی زمانی رخ می‌دهد که فرد درمی‌یابد که جهان از ذرات فیزیکی ساخته نشده، بلکه از مونادهایی تشکیل شده است که ماهیت آن‌ها ذهنی و غیرمادی است.

📌 جزئیات آموزشی:

• فرد متوجه می‌شود که مونادها، جوهرهای بنیادین غیرمادی هستند که جهان را تشکیل می‌دهند و هر یک دارای ادراک و هدف خاص خود هستند.
• این لحظه معمولاً زمانی رخ می‌دهد که فرد با این ایده مواجه می‌شود که هیچ ارتباط فیزیکی واقعی بین اشیا وجود ندارد و هماهنگی میان آن‌ها توسط خدا از ابتدا تنظیم شده است.
• مطالعه‌ی آثار لایب‌نیتس، مانند "گفتار در باب مابعدالطبیعه" (Discourse on Metaphysics) و "مجموعه‌ی مونادولوژی" (Monadology)، فرد را متوجه می‌سازد که جهان از هماهنگی پیش‌تنظیم‌شده‌ای تشکیل شده است که قوانین طبیعت را تعیین می‌کند.

۳) امتناع از دعوت در مکتب لایب‌نیتس چگونه بروز می‌کند؟

📌 پاسخ کوتاه:
امتناع از دعوت زمانی رخ می‌دهد که فرد نمی‌خواهد بپذیرد که واقعیت نه از ماده، بلکه از مونادهای غیرمادی تشکیل شده است و همچنان به دیدگاه فیزیکالیستی درباره‌ی جهان باور دارد.

📌 جزئیات آموزشی:

• بسیاری از افراد به این باور پایبندند که اشیا از اتم‌های فیزیکی ساخته شده‌اند، نه از مونادهای غیرمادی.
• برخی افراد نمی‌خواهند بپذیرند که همه‌ی رویدادهای جهان از طریق هماهنگی پیش‌تنظیم‌شده اتفاق می‌افتند، بدون اینکه تأثیر مستقیم علت و معلولی وجود داشته باشد.
• برخی ممکن است احساس کنند که ایده‌ی "بهترین جهان ممکن" غیرقابل قبول است، زیرا شرور و ناعدالتی‌های بسیاری در جهان وجود دارد.

۴) ملاقات با راهنما در مکتب لایب‌نیتس چه نقش مهمی دارد؟

📌 پاسخ کوتاه:
راهنما در فلسفه‌ی لایب‌نیتس، مفهوم مونادها، هماهنگی پیش‌تنظیم‌شده و نظریه‌ی "بهترین جهان ممکن" است که فرد را به سمت درک عمیق‌تری از ساختار واقعیت هدایت می‌کند.

📌 جزئیات آموزشی:

• مونادها، جوهرهای بنیادین و غیرمادی‌ای هستند که واقعیت را تشکیل می‌دهند و هر یک از آن‌ها ادراک و هدف خاص خود را دارند.
• هماهنگی پیش‌تنظیم‌شده نشان می‌دهد که هیچ مونادی به‌طور مستقیم بر دیگری اثر نمی‌گذارد، بلکه خدا از ابتدا آن‌ها را هماهنگ کرده است تا جهان به‌صورت منظم عمل کند.
• "بهترین جهان ممکن" ایده‌ای است که بیان می‌کند خدا از میان تمام جهان‌های ممکن، بهترین را خلق کرده است که در آن، تعادل میان خیر و شر به بهترین شکل ممکن برقرار است.

۵) عبور از آستانه در مکتب لایب‌نیتس چه مفهومی دارد؟

📌 پاسخ کوتاه:
عبور از آستانه لحظه‌ای است که فرد می‌پذیرد که جهان نه از ماده‌ی مستقل، بلکه از مونادهای غیرمادی ساخته شده است و نظم آن نتیجه‌ی هماهنگی پیش‌تنظیم‌شده‌ی الهی است.

📌 جزئیات آموزشی:

• فرد درمی‌یابد که واقعیت چیزی جز شبکه‌ای از مونادهای آگاه نیست که خدا آن‌ها را هماهنگ کرده است.
• این پذیرش به فرد امکان می‌دهد که جهان را نه به‌عنوان مجموعه‌ای از علت‌ها و معلول‌های فیزیکی، بلکه به‌عنوان نظمی الهی درک کند.
• فرد متوجه می‌شود که نقص‌های ظاهری جهان، بخشی از "بهترین جهان ممکن" هستند و خداوند جهانی را خلق کرده که بیشترین خیر را در کنار کمترین میزان شر ممکن داشته باشد.

۶) آزمون‌ها، متحدان و دشمنان در مکتب لایب‌نیتس چه نقشی دارند؟

📌 پاسخ کوتاه:
آزمون‌ها، چالش‌هایی‌اند که فرد را وادار می‌کنند نظریه‌های فیزیکی و علیت سنتی را زیر سؤال ببرد و بپذیرد که هماهنگی جهان نتیجه‌ی طراحی الهی است. متحدان، هماهنگی پیش‌تنظیم‌شده، خرد الهی و اصل بهترین جهان‌اند. دشمنان، ماده‌گرایی، علیت فیزیکی و شکاکیت‌اند.

📌 جزئیات آموزشی:

• آزمون‌ها:پذیرش این‌که علیت، نه نتیجه‌ی برخوردهای فیزیکی، بلکه محصول تنظیم اولیه‌ی خدا است.
  درک اینکه اگر مونادها مستقل و جدا از یکدیگرند، پس چگونه هماهنگی میان آن‌ها ممکن است؟
  پذیرش اینکه این جهان، علی‌رغم داشتن شرور، بهترین جهان ممکن است.
  
• متحدان:خرد الهی که از ابتدا نظم کامل را در جهان تنظیم کرده است.
  بهترین جهان ممکن که نشان می‌دهد حتی شرور نیز نقشی در تعادل نهایی جهان دارند.
  
• دشمنان:ماده‌گرایی که بر این باور است که جهان از اشیای فیزیکی مستقل تشکیل شده است.
  علیت مکانیکی که می‌پندارد همه‌ی پدیده‌ها نتیجه‌ی تعامل مستقیم ماده‌ها هستند.
  

۷) نزدیک شدن به غار درونی در مکتب لایب‌نیتس چگونه بیان می‌شود؟

📌 پاسخ کوتاه:
این مرحله زمانی رخ می‌دهد که فرد با چالش نهایی خود مواجه می‌شود: آیا او می‌تواند بپذیرد که جهان فقط از مونادهای غیرمادی تشکیل شده است و علیت فیزیکی توهمی بیش نیست؟

📌 جزئیات آموزشی:

• فرد ممکن است دچار تردید شود که چگونه می‌توان بدون علیت فیزیکی، نظم جهان را توضیح داد؟
• برخی ممکن است از این بترسند که پذیرش "بهترین جهان ممکن" به معنای توجیه شرور و ناعدالتی‌های موجود است.
• این آزمونی است که فرد را مجبور می‌کند بین پذیرش ایده‌آلیسم متافیزیکی و بازگشت به ماده‌گرایی یکی را انتخاب کند.

۸) پیام نهایی مکتب لایب‌نیتس چیست؟

📌 پاسخ کوتاه:
پیام نهایی این است که جهان از مونادهای غیرمادی تشکیل شده است، نظم آن نتیجه‌ی هماهنگی پیش‌تنظیم‌شده‌ی الهی است و این جهان، بهترین جهان ممکن است.

📌 نتیجه‌گیری:

• واقعیت از مونادهای غیرمادی تشکیل شده است.
• نظم جهان، نه نتیجه‌ی تعامل فیزیکی، بلکه محصول هماهنگی ازلی است.
• این جهان، بهترین جهان ممکن است که خدا می‌توانست خلق کند.

📌سایه‌ها و ارتباطشان با کهن الگوهای سفر قهرمانی جوزف کمپل:

1. سایه‌ی قهرمان (خود منفی): قهرمان به‌طور مداوم با جنبه‌های تاریک خود، ترس‌ها و ضعف‌های درونی‌اش روبه‌رو می‌شود. کهن‌الگوی سایه، نمایانگر این تضاد درونی است که قهرمان برای تحول باید بر آن غلبه کند و از آن عبور کند.
2. سایه‌ی استاد (والد نیکوکار یا آموزگار معنوی): قهرمان برای رسیدن به خودآگاهی و توانایی‌های جدید، با شخصی حکیم یا استاد مواجه می‌شود که توانایی‌های درونی‌اش را بیدار می‌کند. این استاد در نهایت، قهرمان را به مواجهه با سایه‌ها و کشف حقیقت خود هدایت می‌کند.
3. سایه‌ی حریف (آنتاگونیست یا نیروهای منفی): نیروهایی که از خارج قهرمان را به چالش می‌کشند و به‌طور معمول نمایانگر تضادها و مشکلات اجتماعی یا فردی هستند. کهن‌الگوی دشمن یا آنتاگونیست نشان می‌دهد که برای دستیابی به پیروزی و تکامل، قهرمان باید این موانع را شکست دهد.

سایه‌ی اصلی در مکتب فکری گوتفرید ویلهلم لایب‌نیتس:

تلاش برای هماهنگی مطلق در جهان، خوش‌بینی بیش‌ازحد نسبت به عقلانیت الهی، و خطر نادیده گرفتن رنج و بی‌نظمی در تجربه‌ی انسانی.

ارتباط با کهن‌الگوها:

1. مکتب فکری لایب‌نیتس – کهن‌الگوی فیلسوف هماهنگ‌کننده‌ی جهان
   لایب‌نیتس، جهان را به‌عنوان بهترین جهانی که خدا می‌توانست خلق کند معرفی کرد، جایی که همه چیز در یک نظم هماهنگ قرار دارد. این نگاه، مانند کهن‌الگوی فیلسوف هماهنگ‌کننده، تلاش دارد که میان پیچیدگی‌های جهان تعادل برقرار کند و وحدت عقلانی در پس آشفتگی ظاهری را بیابد. سایه‌ی این نگرش، خوش‌بینی افراطی و نادیده گرفتن جنبه‌های غیرمنطقی و پررنج زندگی است.
2. مونادها – کهن‌الگوی سازنده‌ی واقعیت از اجزای نامرئی
   لایب‌نیتس، معتقد بود که تمام جهان از واحدهای بنیادی به نام "موناد" تشکیل شده است، که مستقل اما هماهنگ هستند. این نظریه، مانند کهن‌الگوی سازنده‌ی واقعیت، جهان را به‌عنوان سیستمی منظم و خردمندانه در نظر می‌گیرد. سایه‌ی این نگرش، احتمال از دست دادن درک شهودی از واقعیت و فرو رفتن در انتزاع فلسفی است.
3. اصل بهترین جهان ممکن – کهن‌الگوی خوش‌بین آرمان‌گرا
   لایب‌نیتس، بر این باور بود که خدا از میان تمام جهان‌های ممکن، بهترین را خلق کرده است، زیرا او قادر مطلق و خیر مطلق است. این ایده، مانند کهن‌الگوی خوش‌بین آرمان‌گرا، باور دارد که حتی در میان بدترین حوادث، نظمی پنهان و خیر نهایی وجود دارد. سایه‌ی این نگرش، نادیده گرفتن رنج واقعی انسان و توجیه ناعدالتی‌های آشکار به‌عنوان بخشی از طرح الهی است.
4. اصل دلیل کافی – کهن‌الگوی قانون‌گذار عقلانی
   لایب‌نیتس، معتقد بود که هیچ رویدادی بدون دلیل رخ نمی‌دهد و همه چیز دلیلی منطقی دارد، حتی اگر ما آن را درک نکنیم. این تفکر، مانند کهن‌الگوی قانون‌گذار عقلانی، بر این باور است که عقل می‌تواند رازهای جهان را کشف کند. سایه‌ی این نگرش، خطر افتادن در جبرگرایی و نادیده گرفتن عنصر تصادف و آزادی در تجربه‌ی انسانی است.
5. هماهنگی پیش‌بینی‌شده‌ی جهان – کهن‌الگوی ساعت‌ساز الهی
   لایب‌نیتس، بر این باور بود که خدا، مانند یک ساعت‌ساز، جهانی را آفریده که تمام اجزای آن هماهنگ کار می‌کنند، بدون نیاز به دخالت مداوم او. این نگاه، مانند کهن‌الگوی ساعت‌ساز الهی، جهان را یک ماشین منظم و بدون کاستی می‌بیند. سایه‌ی این نگرش، خطر نادیده گرفتن بی‌نظمی‌های آشکار در طبیعت و تجربه‌ی انسانی است.
6. خطر سقوط به توجیه‌گرایی افراطی – کهن‌الگوی فیلسوف بی‌توجه به رنج واقعی
   اگر فلسفه‌ی لایب‌نیتس بیش‌ازحد بر هماهنگی الهی تأکید کند، ممکن است فرد را به این باور برساند که تمام رنج‌ها و بی‌عدالتی‌ها ضروری و اجتناب‌ناپذیرند. این وضعیت، مانند کهن‌الگوی فیلسوف بی‌توجه به رنج واقعی، می‌تواند فرد را از درک عمیق تجربه‌ی انسانی و نیاز به تغییر اجتماعی بازدارد. سایه‌ی این مرحله، پذیرش منفعلانه‌ی شر و بی‌عدالتی به‌عنوان بخشی از طرح کلی جهان است.
7. شفای سایه‌ی فلسفه‌ی لایب‌نیتس – کهن‌الگوی تعادل میان خوش‌بینی و واقع‌گرایی
   برای رهایی از سایه‌های فلسفه‌ی لایب‌نیتس، باید میان باور به نظم عقلانی جهان و پذیرش رنج و بی‌عدالتی تعادل برقرار کرد. این مسیر، مانند سفری است که در آن، فرد پس از کشف نظم‌های پنهان در جهان، درمی‌یابد که این نظم‌ها همیشه کامل و بی‌نقص نیستند و باید برای بهبود آن‌ها تلاش کرد.

نتیجه:

سایه‌ی اصلی فلسفه‌ی لایب‌نیتس، خوش‌بینی افراطی و خطر نادیده گرفتن رنج واقعی در جهان است. مسیر شفای آن، در پذیرش اینکه جهان اگرچه به‌طور کلی دارای نظم است، اما هنوز نیازمند کنش و تلاش برای کاهش بی‌عدالتی و رنج است، جایی که خوش‌بینی فلسفی با درک عملی از چالش‌های زندگی همراه شود.