در قرآن، واژه‌ی «سَیِّئه» و مشتقاتش در بیش از ۳۰ آیه آمده‌اند:
مَن جَاءَ بِٱلسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَىٰٓ إِلَّا مِثْلَهَا
(انعام / ۱۶۰)
هرکس بدی‌ای بیاورد، فقط همان اندازه کیفر می‌بیند.
إِن تُبْدُوا۟ خَيْرًا أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا۟ عَن سُوٓءٍ فَإِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَفُوًّا قَدِيرًا
(نساء / ۱۴۹)
در نگاه فقهی و اخلاقی، «سَیِّئه» معادل «عمل بد» یا «رفتار خطا» در برابر «حَسَنه» دانسته شده است.
اما اگر آن را از زاویه‌ی روان تحلیل کنیم، سَیِّئه تنها یک فعل نیست؛ بلکه نشانه‌ای‌ست از ناسازگاری روان با خویشتن، لحظه‌ای که در آن، بخش‌های نادیده‌ی روان، رفتار را تصاحب کرده‌اند—not آگاهانه، بلکه تحت فشار ناخودآگاه.
در روان‌شناسی یونگ، سَیِّئه را می‌توان تجسد رفتارمند سایه دانست:
لحظه‌ای که سایه، خود را از طریق عمل بیرونی نشان می‌دهد، چرا که نادیده گرفته شده، انکار شده، یا سرکوب شده.
ایگو تصور می‌کند حاکم روان است، اما زمانی‌که در مواجهه با رنج، ترس یا شرم درونی تصمیمی می‌گیرد که منطبق با واقعیت روان نیست، نتیجه‌اش می‌شود رفتاری ناسازگار با خویش—سَیِّئه.
مثلاً:
یونگ می‌گوید:
«بیشتر رفتارهای آسیب‌زا، ناشی از روان زخمی‌ست—not از اراده‌ی بد.»
سایه زمانی‌که نادیده گرفته می‌شود، ابتدا در فکر، سپس در احساس، و نهایتاً در رفتار نشت می‌کند.
سَیِّئه، انفجار پنهانِ همان تاریکی‌های انکارشده است:
اما سَیِّئه، در این معنا، نه صرفاً «بدی»، بلکه بی‌پناهی روانی‌ست که خودش را فریاد زده—even اگر شکلش زننده باشد.
وقتی روان، مملو از نادیده‌هاست—احساسات سرکوب‌شده، ترس‌های حل‌نشده، نیازهای خاموش—فرد ممکن است رفتاری انجام دهد که بعداً بگوید:
«نمی‌دانم چرا این کار را کردم. انگار خودم نبودم.»
سَیِّئه، از این منظر، پیام ناخودآگاه است به سطح آگاهی—even اگر تلخ، حتی اگر دیر.
یونگ معتقد است:
«ما اغلب به نام آگاهی تصمیم نمی‌گیریم، بلکه به زبان ناخودآگاه واکنش نشان می‌دهیم.»
در روان، کهن‌الگوها می‌توانند اگر یک‌سویه و ناقص فعال شوند، خود را در شکل تخریب‌گر نشان دهند.
مثلاً:
سَیِّئه، در این نگاه، فعال‌شدن افراطی یک کهن‌الگو در غیاب آگاهی‌ست—not فقط انحراف اخلاقی.
در رؤیا، سَیِّئه به شکل‌هایی مانند:
این رؤیاها نشانه‌اند؛ روان دارد می‌گوید:
«درونت چیزی هست که دیده نشده،
و دارد از راهِ رؤیا، خودش را نشان می‌دهد—not برای ملامت، بلکه برای دیده‌شدن.**
فردیت‌یابی یعنی:
سَیِّئه در این مسیر، نقطه‌ی توقف نیست؛ نقطه‌ی درنگ و بینش است.
اگر فرد بپذیرد که:
«این کار را من کردم—not چون بد بودم،
بلکه چون چیزی در من، زخمی و بی‌صدا بود.»
آنگاه سَیِّئه می‌شود نقطه‌ی آگاهی—not فقط پشیمانی.
سَیِّئه زمانی خطرناک می‌شود که:
اما اگر بگویی:
«من این کار را کردم.
می‌خواهم بدانم چرا.
می‌خواهم مسئول باشم، نه قربانی.»
روان شروع به ترمیم می‌کند—even اگر آسیب مانده باشد.
در نهایت، «سَیِّئه» را می‌توان چنین شناخت:
و شاید پیام نهایی آن این باشد:
اگر بتوانی سَیِّئه را ببینی،
نه فقط در دیگری،
بلکه در خودت،
و بگویی:
«چرا این رفتار از من سر زد؟ چه چیزی در من نادیده ماند؟»،
آنگاه همین بدی،
مزرعه‌ی بینش می‌شود—not فقط مایه‌ی شرم.
