بازی روانی «پای منو بگیر»

«پای منو بگیر»؛ بازی‌ای که دعوت به تحقیر می‌کند

۱. بیایید ساده‌اش کنیم:

فرض کنید فردی در یک جمع، با صدای بلند از اشتباه خودش می‌گوید:
«من باز نتونستم پروژه‌ رو کامل کنم، معلوم نیست چرا این‌قدر گند می‌زنم تو کارام!»
یا کسی در رابطه می‌گوید:
«من همیشه همه‌چیزو خراب می‌کنم دیگه، نه؟ تو فقط بگو چقدر ازم متنفری!»

شاید در ظاهر این جملات نوعی خودانتقادی یا صداقت به نظر برسد.
اما وقتی تکرار می‌شوند، وقتی همیشه در نقش کسی ظاهر می‌شویم که شکست خورده، مقصر، بی‌ارزش یا قربانی است، در حقیقت داریم دیگران را ناخودآگاه دعوت می‌کنیم به این‌که ما را بزنند، رد کنند، تحقیر کنند یا ترک کنند.
این بازی دقیقاً همان چیزی‌ست که تحلیل رفتار متقابل آن را «پای منو بگیر» (Kick Me) نامیده است.

۲. بازی روانی یعنی چه؟

در مکتب تحلیل رفتار متقابل (Transactional Analysis – TA) که اریک برن بنیان‌گذار آن است، «بازی روانی» یعنی مجموعه‌ای از رفتارهای تکراری و ناخودآگاه که در روابط انسانی اتفاق می‌افتند و با وجود ظاهر عادی یا حتی صمیمانه، در نهایت به احساسات منفی و آسیب ختم می‌شوند.

بازی «پای منو بگیر» از جمله بازی‌هایی‌ست که با دعوت پنهانی به تحقیر، حس شکست و بی‌ارزشی را بازتولید می‌کند.

۳. ساختار بازی «پای منو بگیر» چگونه است؟

این بازی معمولاً سه مرحله دارد:

مرحله اول: آماده‌سازی خود برای طرد یا تحقیر

فرد در موقعیت‌هایی خودش را عمداً در معرض شکست یا انتقاد قرار می‌دهد.
مثلاً:

• اشتباه واضحی در کار انجام می‌دهد؛
• به‌جای دفاع از خود، خودش را تحقیر می‌کند؛
• دیر می‌آید، فراموش می‌کند، خراب می‌کند؛
• و در نهایت، منتظر واکنش طرف مقابل می‌ماند.

مرحله دوم: دریافت ضربه از دیگران

دیگران — چه با عصبانیت، چه با بی‌اعتنایی یا حتی با کنایه‌های طنز — واکنشی نشان می‌دهند که شامل انتقاد، طرد، یا تحقیر است.
مثلاً:

• «همیشه همین‌طوری کار می‌کنی!»
• «باز دیر کردی، توقع نداشتم اصلاً!»
• یا حتی: «اگه بلد نیستی، بگو که درستش کنیم.»

مرحله سوم: اثبات فرض ناخودآگاه

فرد درونی‌سازی می‌کند که: «دیدی؟ من واقعاً لیاقت ندارم / کسی دوستم نداره / من همیشه خراب می‌کنم...»
و احساساتی چون خشم پنهان، افسردگی، خودکم‌بینی، یا سرزنش دیگران درونش فعال می‌شود.

۴. پیام پنهان این بازی چیست؟

پیام پنهان و قدرتمند این بازی، این است:

«من بد هستم. بزنم. تحقیرم کن. من لیاقت ندارم.»

در واقع، فرد با رفتارهایی ناخودآگاه، دیگران را دعوت می‌کند به این‌که کاری کنند که دروناً احساس شکست یا سرزنش تأیید شود.
او منتظر است که آن‌چه از خودش می‌ترسد، توسط دیگران بیرونی شود — و وقتی دیگران این کار را می‌کنند، از یک سو آرامش می‌گیرد («خب، پیش‌بینی‌ام درست بود»)، و از سوی دیگر خشمگین می‌شود («چرا منو درک نمی‌کنید!»)

۵. این بازی چرا شکل می‌گیرد؟

افرادی که در بازی «پای منو بگیر» گیر افتاده‌اند، معمولاً در کودکی آموخته‌اند که:

• برای دریافت توجه، باید شکست‌خورده، مظلوم یا «کم‌ارزش» باشند؛
• پاداش گرفتن یعنی وقتی اشتباهی کنی، دیگران واکنش نشان می‌دهند؛
• عشق و محبت، تنها در بستر سرزنش، عیب‌جویی یا نجات‌بخشی ممکن است؛
• هویت آن‌ها با «اشتباه‌بودن» یا «نقص داشتن» گره خورده است.

بنابراین، بزرگسالی آن‌ها نیز تکرار همین الگوست:
خود را به شکلی جلوه می‌دهند که طرد شوند — تا در نهایت بگویند: «دیدید؟ همه ازم متنفرن!»

۶. نمونه‌هایی از این بازی در زندگی روزمره

🔹 محل کار:

کارمندی بارها اشتباه می‌کند، بدون دفاع، بدون درخواست کمک. وقتی رئیس انتقاد می‌کند، در دل می‌گوید: «دیدی چطور باهام حرف زد؟ همیشه همین‌طوره. هیچ‌کس قدر منو نمی‌دونه.»

🔹 رابطه عاطفی:

فردی مرتب فراموش می‌کند تماس بگیرد، برنامه‌ریزی کند یا قرارها را جدی بگیرد. شریکش سرزنشش می‌کند. او پاسخ می‌دهد: «درسته... منم همیشه بدترین بودم. مطمئناً لایق تو نیستم...»

🔹 روابط خانوادگی:

فرزندی که مدام با رفتارهای بی‌انضباط یا بی‌توجهی، والدین را تحریک به انتقاد می‌کند. و بعد در گوشه‌ای می‌نشیند و فکر می‌کند: «هیچ‌کس دوستم نداره...»

۷. پیامدهای بازی «پای منو بگیر»

• تقویت حس بی‌ارزشی و خودتحقیری
• دور شدن دیگران از فرد به‌خاطر انرژی منفی و حالت قربانی دائم
• احساس تنهایی، خشم و افسردگی پنهان
• مانع پیشرفت شغلی، عاطفی یا فردی
• درگیرشدن در روابط ناسالم و تحقیرآمیز

۸. چطور این بازی را در خود متوقف کنیم؟

✅ آگاهی:

اولین گام، دیدن این الگو است.
آیا مدام خودم را در معرض طرد قرار می‌دهم؟ آیا واکنش دیگران را به‌نوعی پیش‌بینی و دعوت می‌کنم؟

✅ تغییر پیام درونی:

به‌جای تکرار «من بد هستم»، باید با خود گفت‌وگویی تازه ساخت:
«من ممکن است اشتباه کنم، ولی ارزشم را از اشتباه‌هایم نمی‌گیرم.»

✅ تمرین درخواست کمک:

به‌جای سکوت و سپس شکست، باید زودتر کمک خواست.
مثلاً: «نمی‌دونم این بخش پروژه رو چطور پیش ببرم. کمکم می‌کنی؟»

✅ جداکردن اشتباه از هویت:

اگر اشتباهی رخ داده، آن اشتباه است — نه «من».
باید از اشتباه کردن = بی‌ارزشی دست برداشت.

۹. چطور با فردی که این بازی را انجام می‌دهد رفتار کنیم؟

۱. نه ستمگر باشیم، نه نجات‌دهنده.

وقتی کسی در نقش «پای منو بگیر» است، یا وسوسه می‌شویم او را سرزنش کنیم (و بازی را کامل کنیم)، یا با مهربانی افراطی نجاتش دهیم (و بازی را تقویت کنیم).

۲. به جای واکنش، بازخورد سازنده بدهیم:

مثلاً به‌جای «تو همیشه خراب می‌کنی» بگوییم:
«این‌بار این اشتباه پیش اومد. می‌خوای با هم بررسی‌اش کنیم؟»

۳. اگر بازی تکرار می‌شود، حد و مرز مشخص کنیم:

«من نمی‌خوام به رابطه‌مون آسیب وارد شه. اگه اشتباهی هست، با هم حلش می‌کنیم — ولی نمی‌پذیرم دائم خودت رو تحقیر کنی.»

۱۰. جایگزین سالم این بازی چیست؟

🟢 رابطه‌ی بالغ–بالغ:
فردی که می‌داند ارزشمند است، حتی اگر اشتباه کند. کسی که مسئول رفتارهایش هست، ولی آن‌ها را معادل هویت خود نمی‌بیند.

🟢 خوددلسوزی (self-compassion):
به‌جای خودزنی روانی، باید مهربانی به خود را آموخت. نه برای پنهان‌کردن ضعف‌ها، بلکه برای شفای آن‌ها.

🟢 رشد خودآگاهانه:
فرد می‌آموزد در روابط به‌دنبال تأییدهای تحقیرآمیز نباشد، بلکه روابطی متقابل، سازنده و محترمانه بسازد.

جمع‌بندی:

بازی روانی «پای منو بگیر» یکی از پنهان‌ترین و درعین‌حال دردناک‌ترین بازی‌های روانی‌ست؛ چراکه از درون ما را وادار می‌کند به دعوت‌کردن دیگران برای تحقیر یا طرد. این بازی، از زخمی قدیمی نشأت می‌گیرد که می‌گوید: «من کافی نیستم»، و در پی آن است تا دوباره همین «کافی‌نبودن» را اثبات کند.

شناخت این بازی، آغاز رهایی است. وقتی بفهمیم که می‌توانیم اشتباه کنیم و همچنان محترم، ارزشمند و قابل‌دوست‌داشتن باشیم، دیگر نیازی به تکرار این سناریوی سمی نداریم.